Cyprian Kamil Norwid (1821-1883) - patron roku 2021
W tym roku przypada dwusetna rocznica urodzin Cypriana Kamila Norwida. W związku z jubileuszem, ten znany (choć chyba ciągle jeszcze znany niewystarczająco dobrze...) i zasłużony dziewiętnastowieczny twórca został uchwałą Sejmu RP ogłoszony jednym z patronów 2021 roku.
Portret Cypriana Kamila Norwida z ok. 1858 r.
Fotografia ze zbiorów Biblioteki Narodowej
[Kliknij w ilustrację, by otworzyć ją w maksymalnej rozdzielczości]
Norwid urodził się 24 września 1821 roku na Mazowszu, we wsi Głuchy (wcześniejsze formy nazwy: Laskowo-Głuchy i Laskowo Głuchy) koło Radzymina.
Lokalizacja wsi Głuchy (rodzinnej miejscowości
C. K. Norwida) na mapie Polski.
[Kliknij w mapę aby zobaczyć bardziej precyzyjną lokalizację miejscowości]
Przeważającą część życia Norwid spędził z dala od (będących pod zaborami) ziem polskich. W 1842 roku rozpoczęła się jego podróż po Europie, która z czasem przerodziła się w przymusową emigrację. Odwiedził m.in. Wenecję, Florencję, Rzym, Berlin, Brukselę, Paryż, Londyn. Opuściwszy na krótko Europę, udał się także na pewien czas do Nowego Jorku. Ostatecznie zamieszkał w Paryżu, gdzie żył w biedzie, utrzymując się z wykonywania prac dorywczych.
Dziś Norwid uznawany jest za ostatniego z czterech najważniejszych polskich poetów romantycznych (choć wielu historyków literatury uważa takie stwierdzenie za zbytnie uproszczenie). W Bibliotece Cyfrowej Polona można znaleźć liczne, interesujące materiały związane z życiem i twórczością Norwida. Ich przykładem są np. rękopisy jego dzieł.
Pierwsza strona rękopisu dramatu „Za kulisami : (fantazja)”,
napisanego przez Norwida między 1865 a 1869 rokiem.
Strona tytułowa rękopisu tragedii „Kleopatra i Cezar”,
powstałej między 1870 a 1878 rokiem.
Pierwsza strona rękopisu noweli „Stygmat”, napisanej przez Norwida w 1883 roku.
Twórczość Norwida nie była zbyt entuzjastycznie przyjmowana za życia autora i nie przyniosła mu wówczas zbyt dużej popularności. Odzwierciedleniem tego są choćby losy "Vade-mecum" – publikacja ta została wydana w całości po raz pierwszy dopiero w 1947 roku.
Poezje II : vade-mecum. Rękopis zbioru poezji (które powstały w latach
1865-1866) przygotowany przez autora do druku, składający się ze stu utworów,
a także przedmowy, wstępu i epilogu. Jednym z najbardziej dziś znanych i cenionych utworów
z tego tomu poezji jest „Fortepian Szopena”, dziś znany również jako „Fortepian Chopina".
Niektóre, choć niezbyt liczne dzieła Norwida opublikowane zostały jeszcze za życia autora. Ukazywały się one zarówno na ziemiach polskich, jak i za granicą (np. w Paryżu i Lipsku). Ich przykładami są choćby:
![Pierwsza strona wiersza Cypriana Kamila Norwida: „Jeszcze słowo : (czyniącym pokój przypisane)”, wydanego w Paryżu przez nieznanego wydawcę w 1848 roku [drukarnia: L. Martinet]](upload/image/Patroni/2021_Norwid/24.jpg)
Pierwsza strona wiersza Cypriana Kamila Norwida: „Jeszcze słowo
: (czyniącym pokój przypisane)”, wydanego w Paryżu przez nieznanego
wydawcę w 1848 roku [drukarnia: L. Martinet]
Strona tytułowa dzieła „Pieśni społecznej cztery stron” Cypriana Kamila Norwida,
wydanego w Poznaniu przez W. Stefańskiego w 1849 roku
Norwid był nie tylko artystą, lecz także znawcą i teoretykiem sztuki. Przykładem jego dzieła z tego zakresu (wydanego za jego życia) jest np.:
Strona tytułowa dzieła Cypriana Kamila Norwida pt.: „O sztuce : (dla Polaków)”,
wydanego nakładem autora w Paryżu w 1858 roku. Dzieło zawiera refleksje Norwida
dotyczące sztuki, zredagowane z myślą o Polakach. Autor miał świadomość,
że podejmuje się trudnego zadania: „Pisać o sztuce dla narodu który ani muzeów
ani pomników, właściwie mówiąc nie ma; pisać dla publiczności która zaledwo biernie
albo wypadkowo obznajmiona jest z tym przedmiotem; jest to nie pisać o Sztuce
ale «objawić ją».”
Do dzisiejszych czasów zachowały się również inne rękopiśmienne dzieła Norwida, takie jak np. zapiski o charakterze pamiętnikarskim.
Kartka z pamiętnika opatrzona przez autora numerem 115. Zapisany na kartce
tekst zaczyna się słowami: „Tegoż roku, podróżowałem po Polsce – dwóch
nas było (…)”. Oprócz tekstu znajduje się na niej również rysunek.
Norwid powszechnie znany jest głównie jako poeta, ale twórczość poetycka stanowi tylko część z jego bogatego dorobku. Był również m.in. prozaikiem, dramatopisarzem, eseistą, filozofem, grafikiem i malarzem. Tworzył m.in. za pomocą tuszu (piórem i pędzlem), farb akwarelowych, ołówka i kredek.
Autoportret - rysunek Cypriana Kamila Norwida z 1847 r.
Dzieła plastyczne Norwida mają różną tematykę – przedstawiają np. ludzi, zwierzęta, rośliny i obiekty architektoniczne.
Popiersie młodej kobiety z gwiazdą nad czołem.
Rysunek wykonany między 1841 a 1883 rokiem.
Szkic dwóch głów żołnierzy w hełmach, wykonany między 1841 a 1883 rokiem.
Rysunek przedstawiający Św. Mateusza Ewangelistę ze swoim atrybutem
– podobną do anioła, uskrzydloną postacią ludzką, narysowany przez Norwida
między 1841 a 1883 rokiem.
Pies odpoczywający. Rysunek wykonany między 1841 a 1883 rokiem.
Rysunek – częściowo narysowany ołówkiem, a częściowo namalowany
farbami akwarelowymi, przedstawiający kwiaty. W centralnym miejscu
widoczna łodyga maku z owocem. Praca powstała między 1841 a 1883 rokiem.
Rysunek przedstawiający gołębie, wykonany kredkami i farbami akwarelowymi
między 1841 a 1883 rokiem.
Izba z belkowanym sufitem. Dzieło narysowana ołówkiem
i namalowane farbami akwarelowymi powstało między 1841 a 1883 rokiem.
Studium kamiennego ornamentu w średniowiecznej architekturze.
Rysunek wykonany za pomocą ołówka i farb akwarelowych między 1841 a 1883 rokiem.
Ostatnie lata życia Norwid spędził w Domu Świętego Kazimierza – przytułku dla weteranów, sierot i ubogich, założonym i prowadzonym w Paryżu przez polskie środowiska emigracyjne.
Dom Św. Kazimierza. Widokówka wydana w Paryżu przed 1939 rokiem.
Przedstawia [informacje pochodzą z rewersu karty]:
- w lewym górnym rogu: pawilon starców;
- na środku: Medalion C. Norwida – rzeźba K. Waglewskiego;
- w lewym dolnym rogu: fragment księgozbioru;
- w prawym dolnym rogu: akwarela Norwida: „Dusze ulatujące z mogił”.
[Kliknij tu jeśli chcesz sprawdzić gdzie dokładnie znajduje się Dom Świętego Kazimierza.
Jeśli chcesz zobaczyć jak wygląda współcześnie, kliknij tutaj.]
Norwid zmarł 23 maja 1883 roku i pochowany został na Cmentarzu Les Champeaux w Montmorency, znajdującym się w północnej części aglomeracji paryskiej. Tak w 1946 roku wyglądał jego grób:
Grób Cypriana Kamila Norwida na cmentarzu Montmorency
we Francji w 1946 roku. Autor zdjęcia: W. Śledziewski.
Grób Norwida to ten środkowy spośród trzech grobów
widocznych w całości na pierwszym planie.
Obecnie nagrobek wygląda inaczej.
Dopiero pod koniec XIX w., już po śmierci Norwida, jego twórczość została odkryta i spopularyzowana przez poetę i tłumacza – Zenona Przesmyckiego. Z jego inicjatywy wydane zostały m.in. czterotomowe wydawnictwo, zatytułowane „Pisma Zebrane”.
Cypryana Norwida pisma zebrane. Tom A zatytułowany:
Pism wierszem Cypryana Norwida dział pierwszy, część 1.
Wydany w Warszawie i w Krakowie w 1911 roku
przez J. Mortkowicza.
Widoczna czwarta (nieliczbowana) strona pierwszej części tomu A
„Pism Zebranych” Norwida, wydanych z inicjatywy Zenona Przesmyckiego.
Wydane zostały cztery tomy (A, C, E i F) i nie objęły one ostatecznie
całości dorobku Norwida.
Przesmycki nie tylko promował twórczość Norwida, lecz także zależało mu na jak najlepszym zachowaniu pozostałych po twórcy pamiątek. Przejawem jego troski jest np. uwaga, jaką przekazał drukarzowi, który miał zająć się złożeniem dzieła do druku na podstawie otrzymanego rękopisu:
Ręczny dopisek Przesmyckiego, dołączony do rękopisu Norwida przekazanego
drukarzowi do składu: „Proszę o niepoplamienie go.” Dotyczy rękopisu rozprawy
„O rzeźbiarzach florenckich” z 1845 roku.
Na początku XX wieku Norwid i jego twórczość cieszyły się zainteresowaniem coraz liczniejszych badaczy. Przykładem jednego z pierwszych znaczących opracowań na temat zapomnianego wcześniej poety jest:
Okładka (wydawnicza, broszurowa) pierwszego tomu opracowania na temat życia
i twórczości Norwida pt.: O Cypryanie Norwidzie : próba charakterystyki : przyczynki
do obrazu życia i prac poety, na podstawie źródeł rękopiśmiennych, napisanego
przez Adama Krechowieckiego. Książka wydana przez Księgarnię i Skład Nut
Gubrynowicza i Schmidta we Lwowie w 1909 roku.
Przed ukazaniem się tego studium powstały tylko bardzo nieliczne prace
poświęcone Norwidowi. Drugi tom opracowania można zobaczyć tu.
Z biegiem czasu Norwid (a także jego twórczość) zdobywał coraz większą popularność. Jego 125 rocznica urodzin była uczczona także w Toruniu.
Afisz zapraszający na spektakl do Teatru Ziemi Pomorskiej w Toruniu
(obecnie Teatr im. Wilama Horzycy). Inscenizacja dramatu: „Za kulisami”
odbyła się z okazji 125 rocznicy urodzin Norwida 21 grudnia 1946 roku.
Reżyserem spektaklu był Wilam Horzyca – ówczesny dyrektor teatru.
Po drugiej wojnie światowej popularność Norwida stopniowo wzrastała. W latach 1971-1976 ukazało się, liczące 11 tomów, wydanie "Pism wszystkich" pod redakcją W. J. Gomulickiego (kliknij tu aby wypożyczyć dowolny tom tego dzieła ze zbiorów Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu). Obecnie trwają prace nad pierwszą krytyczną edycją tekstów Norwida, która składać się ma z 17 tomów. Sukcesywnie ukazują się kolejne tomy - postępy śledzić można na tej stronie).
Dziś dzieła Norwida, choć przez wielu uważane za trudne, cieszą się wielkim uznaniem. Ogłoszenie roku 2021 Rokiem Cypriana Kamila Norwida (kliknij tu by zobaczyć uchwałę Sejmu RP, ustanawiającą Norwida patronem roku) nie jest pierwszą znaczącą formą upamiętnienia tego twórcy.
Od końca lat 60. XX w. twórczość Norwida popularyzował Czesław Niemen, wykonując teksty utworów poety do własnej muzyki. Przykładem jednej z z najbardziej znanych utworów jest "Bema pamięci żałobny rapsod" - ukazał się on na płycie "Niemen Enigmatic" z 1970 r. [kliknij tu by posłuchać utworu]. W 2001 roku Niemen udzielił wywiadu na temat swoich inspiracji Norwidem. Nagrania wywiadu można posłuchać tu.
W 1983 roku powstał polski film biograficzny pt. "Dom świętego Kazimierza". Jego fabuła ukazuje ostatni miesiąc z życia Cypriana Kamila Norwida w Domu Świętego Kazimierza w Paryżu [tu można zobaczyć fotosy z filmu].
W 1998 Poczta Polska wydała znaczek zatytułowany "Dwór w Głuchach", przedstawiający dwór, w którym urodził się Cyprian Kamil Norwid. Był to jeden ze znaczków wchodzących w skład serii (wydawanej w latach 1997-2001) "Dworki Polskie".
Polski znaczek pocztowy nr 3546 "Dwór w Głuchach".
Obecnie dwór w Głuchach jest własnością prywatną. Grupy zorganizowane mogą odpłatnie zwiedzać mieszczące się w nim Muzeum Norwida.
Innym miejscem związanym z Norwidem jest (znajdujący się kilka kilometrów od Głuchów) dwór w Dębinkach. Fundacja Museion Norwid planuje odrestaurowanie tego obiektu i stworzenie w nim muzeum. Norwid po śmierci matki spędzał w tym miejscu wiele czasu, gdyż majątek ten należał do jego opiekuna - Ksawerego Dybowskiego.
W 2001 r. ziemia z grobu Norwida została przewieziona do Polski i umieszczona w Krypcie Wieszczów Narodowych w Katedrze na Wawelu [kliknij tu by zobaczyć zdjęcie urny].
W 2013 roku Narodowy Bank Polski wyemitował trzy rodzaje monet, poświęcone Cyprianowi Norwidowi:
Rewers monety o nominale 200 zł, wykonanej ze złota.
Rewers monety o nominale 10 zł, wykonanej ze srebra.
Widoczny wielobarwny połysk części monety jest zasługą zastosowanego
po raz pierwszy na polskiej monecie hologramu 3D.
Rewers monety o nominale 2 zł, wykonanej ze stopu CuAl5Zn5Sn1
[tzw. "nordic gold"].
Więcej informacji na temat powyższych monet znaleźć można w oficjalnym folderze
im poświęconym, wydanym przez NBP - dostępny jest on tu.
30 grudnia 2021 r. miał premierę film dokumentalny "Polska Norwida", w którym zobaczyć można leżące na terenie Polski miejsca związane z Norwidem.
Film "Polska Norwida" z 2021 roku, dostępny na YouTube.
Także w naszym regionie Norwid został upamiętniony na różne sposoby. W kilku największych miastach województwa (a także niektórych mniejszych) znajdują się ulice, których patronem jest Cypriana Kamil Norwid.
Tablica z nazwą toruńskiej ulicy, której patronem jest Cyprian Kamil Norwid.
Autor fotografii: Marcin Żynda.
Ulicę Norwida możemy znaleźć m.in. w następujących miastach naszego regionu: Bydgoszcz, Toruń, Włocławek, Grudziądz, Inowrocław, Brodnica, Nakło nad Notecią, Rypin i Tuchola.
Norwid jest także patronem I Liceum Ogólnokształcącego w Bydgoszczy.
Budynek I Liceum Ogólnokształcącego im. Cypriana Kamila Norwida w Bydgoszczy
(Plac Wolności 9). Autor fotografii: Przemysław Jahr / Wikimedia Commons.
Wiele utworów Norwida znajduje się w serwisie wolnelektury.pl. Można z nich bezpłatnie korzystać:
Buntowniki, czyli stronnictwo-wywrotu
Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie
Nad grobem Julii Capuletti w Weronie
